Diverse links, artikelen geschreven over Engelerhart
Een praktijkvoorbeeld bekijken, vergezeld van een goed verhaal van twee enthousiaste betrokkenen van het eerste uur, dat maakt dat we dit thema ‘Multifuntionele (sport) Accommodaties’ nog beter op ons netvlies krijgen.
Op de fiets vanaf station ’s-Hertogenbosch naar het dorp Engelen is geen uitdaging, wel gezond! Geen uitdaging want de fietsinfrastructuur van het centrum naar Engelen is goed, in ieder geval dit deel van Den Bosch is fietsvriendelijk. In de verte zien we de contouren van het sportpark. Door John Cornelissen, locatie manager en beheerder van dit jeugd- en sportcluster worden we ontvangen in het jeugdhonk. John begint direct enthousiast te vertellen over alle gebruikers van dit complex, als het vragenvuur van team Beweegruimte losbarst. Vijf verschillende groepen gebruikers met vijf verschillende ideeën en eigen wensen vult Godfried van der Braak, projectleider vanuit de gemeente, aan. Twee en een half jaar is dit sport- en jeugdcluster, ook wel een multifunctionele sportaccommodatie, nu in gebruik. Voor de recessie stond alles op papier, anders had het anders uitgepakt voorspellen de twee enorm betrokken heren.
Als projectleider vanuit de gemeente is Godfried verantwoordelijk geweest voor het project en procesmanagement van dit unieke project, vanaf het initiatief tot aan de laatste stoeptegel. Echter, niet de initiator ervan. Engelerhart is een burgerinitiatief, een bottum up project. Voetbalclub FC Engelen groeide uit haar huidige accommodatie, en ook de kinderopvang, BSO en het jongerenwerk kregen steeds meer kinderen. Tegen verwachting in overigens. De verachting was aanvankelijk niet dat in de nieuwe Bossche wijk Haverlij zoveel jonge gezinnen kwamen wonen. ‘Het is heel bijzonder om dit gezamenlijk op te lossen en de handen in een te slaan’ benoemd Godfried. Er waren oplossingen nodig voor het ruimte gebrek en de koppen werden bij elkaar gestoken. De bestuursraad Engelen heeft de handschoen opgepakt en is in 2005 naar de gemeente gestapt, die op haar beurt ook de school, die inmiddels ook uit haar voegen barstte, aan dit initiatief heeft verbonden.
Er werd gestart met locatiestudies naar de gebouwen en een stedenbouwkundig model werd ontwikkeld. Daarmee is Godfried naar de bewoners in de buurt gestapt. Het studiemodel naar de ontsluiting van dit nieuwe complex viel bij omwonenden niet in goede aarde. Een tegenslag, maar niet onoverkomelijk. Verkeerskundigen werden, aanvankelijk met frisse tegenzin, aan het werk gezet om het alternatief uit te werken. Financieel was in dit nieuwe model niet voorzien. Soms moet je afwijken van de plannen en investeren om het plan voor alle partijen aantrekkelijker te maken.
Het definitieve plan kwam neer op 3000m2 aan gebouwen, waarvan een groot deel semi-permanent. Dat is overigens van buiten en binnen nauwelijks te zien. Het Jeugd- en Sportcluster bevat een aantal multifunctionele ruimten, een aantal eigen ruimten en ondersteunende ruimten. Aan de architect was de opdracht meegegeven om multifunctioneel gebruik zo goed mogelijk te organiseren. In combinatie met het semi-permanente karakter van het kindgedeelte was dat een behoorlijke opgave voor de architect en de bouwer. Ook over interne logistiek is goed nagedacht. Elke ruimte heeft een eigen uitgang naar buiten en het sport- en kindgedeelte hebben eigen ingangen.
Een andere uitdaging tijdens die ontwerp en bouwproces was de openbare ruimte. Vanuit onderwijs en jeugd is men gewend om te denken in ‘gebouwen’ en minder in buitenruimtes. Het jeugd en sportcluster is echter veel meer dan een gebouw. Stenen en openbare ruimte moeten goed op elkaar zijn afgestemd en elkaar versterken. De openbare ruimte is functioneel aan het gebouw. De school en BSO gebruiken het kunstgrasveld ook buiten wedstrijd en trainingsuren om. Dat is wel even wennen voor de voetbalclub, maar het kan! Het halve kunstgrasveld is na schooltijd druk bezet! Groepjes voetballen rondom het doel, meiden staan te kletsen op het veldje en kijken ondertussen naar het voetbalspel van de jongens, en de allerkleinste rennen ook vrolijk over het veld. Er zijn regels opgehangen voor het gebruik van de kunstgrasvelden. Beheerder John geeft aan dat deze op ‘onzichtbare plaatjes’ hangen. Soms ligt er wel eens rommel op het veld, maar de grootste groep kinderen en jongeren gebruiken het veld naar behoren en ruimen netjes op. ‘En als er iets gebeurd komen ze het bij me melden.’ John kent de meeste jongeren ook, door zijn vrijwilligerswerk bij het jeugdhonk, ook met de zogenaamde ‘raddraaiers’ heeft hij goed contact. Het is te duur om er jongerenwerk op te programmeren geeft hij aan. Maar niet alle vrijwilligers kunnen altijd goed met jongeren omgaan. Wij, team beweegruimte, concluderen dat John een ‘gouden kracht’ is voor Engelerhart. ‘Ritselen, rommelen, contacten leggen en dingen oplossen, dat is echt mijn ding’ zegt John.
Gemeente Den Bosch heeft ook heel nadrukkelijk voor een ‘open sportpark’ gekozen, daar zijn John en Godfried juist blij mee, want er wordt minder gesloopt. Voor de voetbalclub is zo’n open sportpark even wennen. Er komt echter steeds meer begrip voor, men raakt gewend aan de drukte en levendigheid op en rondom het complex. Communicatie naar de leden van de voetbalclub is hierin heel belangrijk, benadrukt Godfried. Er is veel overleg nodig, ook op bestuurlijk niveau, zowel formeel als informeel.
In zo’n ontwikkeling van een multifunctionele accommodatie ben je veel in gesprek, ook met de buurt. Zoals bijvoorbeeld over het eerder genoemde verkeersplan, maar ook over verlichting en een bomentuintje bij de natuurspeelplek. John krijgt soms overlast meldingen in het weekend vanuit buurtbewoners. Hij gaat altijd in gesprek en neemt de mensen serieus, stapt naar ze toe, overlegt en onderneemt dan actie. ‘Mensen moeten ook echt zien dat je er wat aan doet.’ En de kracht van dit project zit ‘m juist in al die enthousiaste mensen die hebben meegedacht en gedaan in het proces. Uiteindelijk is het Bestemmingsplan in ongeveer een jaar tijd aangepast, zonder enig bezwaar. Dat is uniek en dat heeft te maken met een goed proces. Maar ook Godfried heeft de nodige koppen koffie gedronken met bewoners.
Formeel moet er vanalles geregeld worden voor zo’n ontwikkeling. Intentieverklaringen, overeenkomsten over beheer, exploitatie, aankoop oude gebouwen, huur, gebruikersovereenkomsten en ga zo nog maar even door. Je moet afstappen van het ‘vrijheid-blijheid’ karakter geeft Godfried aan en toch de kracht van dit initiatief, dat het vanuit de bevolking zelf komt, behouden.
Wij zijn enorm geïnspireerd na dit verhaal en staan te popelen om het gebouw en de buitenruimte te gaan bekijken. Rond de middagpauze zien we goed hoe ook de buitenruimte functioneert voor kinderen van verschillende leeftijdsgroepen. Maar wij zijn niet de enige die hier inspiratie komen opdoen. Elke maand zijn er wel rondleidingen en bezichtigingen. Terecht merkt John op ‘zo’n gebouw op een sportterrein is ook gewoon bijzonder, dur is niks mooier als dit!’
Benieuwd hoe deze multiftunctionele (sport)accommodatie eruit ziet? Ga naar www.engelerhart.nl
Wil je meer weten over de beweegvriendelijke omgeving: sporten, spelen, bewegen, ontmoeten en verplaatsen in je eigen leefomgeving, kijk dan op www.nisb.nl/ruimtevoorbewegen
Maartje Kunen (maartje.kunen@nisb.nl)
Adviseur Beweegruimte, NISB
---------------------------------------------------
Jeugd- en Sportcluster Engelerhart voorbeeld voor gemeente
Waar een klein dorp groot in kan zijn, wordt bewezen door de Brabantse gemeenschap Engelen, onder de rook van ’s-Hertogenbosch. Jeugd- en sportcluster Engelerhart herbergt een voetbalvereniging, jeugd- en jongerenwerk, een basisschool en kinderopvang op één complex. Andere gemeenten laten zich er graag door inspireren.
De clustering van sport- en jeugdactiviteiten in Engelen komt voort uit een probleem dat door de Bestuursraad en alle betrokken partijen al jaren werd gevoeld: ruimtegebrek en de behoefte om maatschappelijke voorzieningen op te waarderen. Samenwerken en de krachten bundelen leek de verschillende maatschappelijke organisaties de beste manier om dat op te pakken. De Bestuursraad en enkele kind- en jongereninstellingen tekende daartoe in 2007 een intentieverklaring die gevolgd werd door een haalbaarheidsstudie van de gemeente ’s-Hertogenbosch.
“Het zijn duidelijk de verenigingen zelf die het initiatief hebben genomen. De kwaliteit van hun dienstverlening stond door ruimtegebrek en verouderde accommodaties onder druk. Het College van B&W raakte in 2007 tijdens een werkbezoek onder de indruk van de plannen die zij gezamenlijk hadden ontwikkeld om daar iets aan te doen”, zegt Godfried van den Braak, projectleider van het Engelerhart. Op initiatief van het gemeentebestuur haakte in een later stadium ook de Jenaplanschool Antonius Abt aan bij de plannen om hun capaciteitsprobleem het hoofd te bieden.
Om van het Engelerhart een succes te maken moesten de gebruikers van het complex hun eigenbelang af en toe parkeren ten gunste van het algehele belang. Volgens Van den Braak is dat – mede dankzij onderling overleg en een extern aangestelde procesbegeleider – goed gelukt. “Het is van belang om de verenigingen er van te overtuigen dat 1+1 niet altijd 2 is, maar af en toe ook 3 kan zijn. Dat betekent bijvoorbeeld dat de voetbalclub de velden deelt met de andere kindorganisaties, maar daardoor worden kosten beperkt, is er minder ruimte nodig en worden de voorzieningen zeer effectief gebruikt.”
De verenigingen en organisaties hebben over alles mogen meepraten en werden nauw betrokken bij het aanstellen van een architect. “Door hen de ruimte te geven, ervan uit te gaan dat ze professioneel genoeg zijn, lag er een gedeelde verantwoordelijkheid om het project te laten slagen. Dat heeft heel goed uitgepakt.”
Van den Braak bespeurt ook bij de bewoners van Engelen enthousiasme ten aanzien van het Engelerhart. “Ook hier geldt dat we ze tijdig op de hoogte hebben gesteld van de plannen en niet ten koste van alles onze zin hebben doorgedrukt. Omwonenden waren bijvoorbeeld niet blij over de weg die zou worden aangelegd om het sportpark te bereiken. Uiteindelijk hebben we gekozen voor een andere variant die meer geld kostte, maar hun onvrede weghaalde. Dat zou er wel eens voor gezorgd kunnen hebben dat er tijdens de procedure van het bestemmingsplan geen enkel bezwaar is binnengekomen.”
Daarnaast voorkomt het Engelerhart mogelijke overlast in andere delen van het dorp. Van den Braak: “Ik zeg niet dat hier grote problemen op de loer lagen, maar de groep jongeren in Engelen wordt de komende jaren steeds groter en het hoort bij de leeftijd dat dat soms gepaard kan gaan met de nodige overlast. Door hen nu een duidelijke plek te geven buiten het centrum van Engelen, is dat wellicht minder. Daar krijgen we de handen dus voor op elkaar.”
Het Engelerhart, waarvan de eerste paal vorig jaar werd geslagen, is voor het grootste deel gefinancierd door de gemeente Den Bosch. Voetbalclub FC Engelen heeft als eigenaar van de kantine ook een bijdrage geleverd. “Natuurlijk is het een forse investering, maar de winst is duidelijk. Met dit complex kunnen we de komende jaren vooruit. Het voldoet aan alle kwaliteitseisen, milieunormen en energievoorwaarden. Daardoor is het veel goedkoper in beheer en verdient het zich deels direct terug.”
Los van het financiële aspect ziet Van den Braak de onderlinge samenwerking tussen organisaties en gemeente als grootste pluspunt. “Mijn advies aan geïnteresseerde bezoekers en ambtenaren uit andere plaatsen is dan ook: laat het initiatief vanuit de gemeenschap zelf komen. Kijk welke ideeën er leven, stimuleer dat initiatief en neem ze niet meteen aan het handje. Een project als dit is gebaat bij een gedeelde visie en breed draagvlak. Daar is geen recept voor, maar gemeenten kunnen het wel stimuleren.”
-----------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Engelerhart op Engelerpark
De Engelense gemeenschap heeft samen met de gemeente ‘s-Hertogenbosch Jeugd- en sportcluster Engelerhart tot stand gebracht. Op deze locatie hebben alle facetten van jeugd- en jongerenwerk, maar bovenal sportbeleving een plaats gekregen.
Inspringen op behoefte van jeugd
Al in 2006 werden er door de bestuursraad van Engelen een aantal speerpunten geformuleerd ten behoeve van de jeugd in de gemeenschap Engelen. Er heerste namelijk een groot tekort aan voorzieningen voor de jeugd tot ca. 18 jaar en gezien de te verwachten groei van het aantal jongeren zou dit tekort alleen maar toenemen. Het college van de gemeente ’s-Hertogenbosch reageerde positief op de intentieovereenkomst van een groot aantal jeugd- en jongereninstellingen en voerde een haalbaarheidsstudie uit. Na een positief advies kon in 2011 eindelijk de eerste paal de grond in en inmiddels is het jeugd- en sportcluster Engelerhart volledig in bedrijf en wordt het overspoeld door officiële bezoeken uit binnen- en buitenland.
Een sociaal sporthart
“Zelden heb ik binnen een gemeenschap een zo groot saamhorigheidsgevoel meegemaakt en zoveel bevlogen bestuurders als rond dit project”, aldus Godfried van den Braak (projectleider van het Engelerhart). “Het ontstaan van dit project is niet alleen uniek door de wijze van samenwerken maar ook door de manier waarop vanaf het begin is gecommuniceerd met omwonenden en toekomstige gebruikers. Hierdoor kon met heel veel wensen en opmerkingen rekening gehouden worden. De gemeenschap Engelen heeft nu echt zijn sporthart.”.
Bewegen in de natuur
In nauwe samenwerking met de Jenaplanschool AntoniusAbt mocht Goede Speelprojecten een natuurspeelplek inrichten ten behoeve van de basisschoolleerlingen, kinder- en buitenschoolse opvang, en voor de kinderen in het dorp. “De Jenaplan-filosofie sluit nauw aan bij onze visie op ´natuurlijk en avontuurlijk spelen’, aldus Kirsten Goede. Ze verwijst daarbij tegelijkertijd naar recente onderzoeken van o.a. bewegingswetenschapper prof. Eric Scherder die het belang van beweging benadrukt voor het ontwikkelen van cognitieve functies bij kinderen, en de grote rol die verrijkte , uitdagende schoolomgeving daarbij kan spelen. “Voeg daarbij de natuurlijke uitstraling van de schoolomgeving en alle condities zijn optimaal om kinderen uit te dagen tot vrij spel, beweging en sport”, vervolgt Kirsten Goede.
School, kinderopvang en sport gecombineerd
Tot de betrokken organisaties behoren onder andere voetbalclub FC Engelen, jongerenorganisatie De Schuilplaats, kinderdagverblijven Dribbel en Eijgenwijze, kinderopvang Kanteel, de Jenaplanschool Antonius Abt en de gemeente ’s-Hertogenbosch. Inmiddels groeit de jeugdafdeling van FC Engelen explosief en zien alle partijen grote potentie in het sporthart, bij het in een zeer vroeg stadium in contact brengen van jongeren met georganiseerd sporten. Tatjana Hoofs (kinderopvang Kanteel/Kongzi): “Door de clustering van kinderopvang, BSO en sportactiviteiten worden de kinderen al snel in aanraking gebracht met sport en bewegen. De buitenschoolse opvang is maar liefst open van half acht ’s-morgens tot half zeven ’s-avonds; dat betekent dus 11 uur open!”. Peter Sonnenberg (directeur Jenaplanschool AntoniusAbt): “Wij zien enorme voordelen van èn school èn kinderopvang èn sporten op dezelfde locatie”.
Sportclinics
De spil binnen het Engelerhart is John Cornelissen (coördinator/beheerder van het Engelerhart): “Niet alleen tussen de deelnemende instellingen is er een goede samenwerking ook met externe partijen zoals de tennisclub en de beheerder van de sporthal. Zo willen we trainingen/clinics laten verzorgen door sterk getalenteerde jeugd van voetbal-, hockey, tennis- en golfclubs.”
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
|
Projectgegevens |
|
|
Opdrachtgever |
Gemeente 's-Hertogenbosch |
|
Onderwijssoort |
primair onderwijs |
|
Project |
nieuwbouw |
|
Omvang en activiteiten |
|
|
Aantal leerlingen (huidig/maximaal) |
200 / 200 |
|
BVO (nieuwbouw/verbouw) |
3580 m2 / - |
|
Aantal m2 bvo voor onderwijs |
1580 m2 |
|
Aantal m2 bvo voor overige activiteiten |
2000 m2 |
|
Overige activiteiten |
kleedaccommodaties, kantine en nevenruimten voetbalvereniging + jeugd- en jongerenruimten + buitenschoolse opvang + kinderdagopvang |
|
Medegebruikers van het gebouw |
FC Engelen, Jeugd en Jongerenwerk De Schuilplaats, BSO Kanteel, BSO Eigenwijze, Kinderdagopvang Dribbel |
|
Data |
|
|
Jaartal 1e initiatief tot project |
2008 |
|
Datum bouwkundige oplevering |
06-10-2011 |
|
Ingebruikname project |
09-01-2012 |
|
Energieprestatie |
|
|
Energieprestatie coëfficiënt (EPC) |
0.744 |
|
Bouwpartners |
|
|
Architectenbureau |
Kuin & Kuin architecten 's-Hertogenbosch |
|
Overige ontwerpers en adviseurs |
Adviesbureau Doctor, Ridderkerk (constructies)TGO technische installaties, Hengelo (W/E installaties)Grontmij, Eindhoven (terreininrichting) Coresta Total Engineering (Son en Breughel) |
|
Aannemer(s) |
BUKO, Vuren (bouwkundig en installaties) Bouwcombinatie de Zeeuw bv |
Van onderwijsvisie naar gebouw Toekomstbestendigheid.
Het
gebouw was oorspronkelijk gedacht in twee programmadelen; een permanent deel
(voor FC Engelen) en een semi-permanent deel voor de brede schoolfuncties. Dit
om de verwachte tijdelijke piek aan huisvestingsbehoefte van de komende 20 jaar
te faciliteren. In overleg met alle gebruikers is echter besloten om de
programma's in elkaar te schuiven en het gehele gebouw in hoogwaardige
systeembouw uit te voeren. Een eenvoudig bouwsysteem is daarvoor zodanig
opgewaardeerd dat het aan binnen- en buitenzijde niet meer als systeembouw te
herkennen is. Zo heeft het gebouw rondom een gevel in natuursteen en duurzaam
hout gekregen, en naadloze binnenwanden. Voorts is tussentijds besloten om
extra geld beschikbaar te stellen om het gebouw (nagenoeg) op het Frisse
Scholen niveau B te brengen. Al met al is het gehele complex dus nu uitgevoerd
als moderne en comfortabele nieuwbouw, en is daarmee voorkomen dat de honderden
gebruikers decennia lang in een "tijdelijke voorziening" moeten doorbrengen.
Het gebouw is bovendien modulair van opzet, en kan in de toekomst eenvoudig aan
veranderende omstandigheden worden aangepast. Verbondenheid De bovengenoemde
keuzes voor een geïntegreerd programma en één uitstraling illustreren al fraai
de eendrachtige samenwerking tussen alle participanten. Maar de gezamenlijke
huisvesting biedt veel meer samenwerkingsmogelijkheden. Het belangrijkste
winstpunt is uiteraard de beschikbaarheid van volop speel- en sportruimte op de
velden rondom de school. Velden die voorheen doordeweeks nauwelijks benut
werden overdag. Ook mogen de kleedruimten van de voetbalclub gebruikt worden.
Deze zijn ondergebracht in een half verdiept souterrain, met daarboven de
kantine, terrassen en tribunetrappen met ruim zicht op de omringende velden.
Door deze split-level opzet is tevens voorkomen dat de kleedruimten als barrière
midden op de langgerekte bouwlocatie zou komen te liggen. En kunnen alle
partijen ongehinderd onderling van elkaars voorzieningen gebruik maken. Zo is
de kantine ook beschikbaar voor ouderavonden, schoolfeesten, etc. Verder zijn
de buitenschoolse opvangruimten niet allemaal hetzelfde gemaakt, zoals
aanvankelijk gevraagd. Er zijn goed geoutilleerde kook-BSO's voor grote en
kleine kinderen, een atelier met knutsel- en schilderhoeken, enz. De kook-BSO's
en het atelier mogen ook door de school gebruikt worden voor onderwijs en voor
bijzondere gelegenheden. Andersom is het speellokaal van de school
opgewaardeerd tot minitheater, dat door de BSO organisaties gebruikt wordt voor
dans- en drama activiteiten. De brede trap bij de staart van het gebouw kan
gebruikt worden als tribune voor de school maar ook tijdens voetbalwedstrijden.
En de voetclub is nu ook verzekerd van toekomstige aanwas....Proces Bij de
start van het ontwerptraject is met afgevaardigden van alle participanten een
excursie langs voorbeeldprojecten gemaakt. Zo werden en passant allerlei
voorkeuren duidelijk en leerde men elkaar op een informele manier beter kennen.
Deze plezierige start zette zich later voort in ontspannen vergaderingen, soms
in in de late avondzon op het oude terras van de voetclub...In enkele korte
1-op-1 sessies zijn in het begin de specifieke wensen van de participanten
zorgvuldig besproken, zodat daarna in relatief korte tijd een breed gedragen
gezamenlijk plan kon ontstaan. Een dergelijk vlot en soepel ontwerptraject is
cruciaal na een vaak jarenlange en uitputtende initiatieffase, waarvan
betrokkenen van het eerste uur soms helemaal murw kunnen zijn.
Gebruikerservaringen
Hoera ik zit op school bij de voetbalclub ! (leerling)De buitenschoolse opvang in de jongerenvoorziening is een geweldig succes vooral voor de "oudere" kinderen (directrice bso).De beleving van ruimte op een sportpark, de mogelijkheden tot spelen in alle mogelijke vormen, de samenwerking met mensen van alle pluimage in het dorp, er is maar één woord: magistraal ! (directie school)
Leerpunten opdracht gever schap
Houdt rekening met verschillen tussen professionele organisaties (school, kinderopvang) en vrijwilligersorganisaties (jongerenwerk, voetbalvereniging). Probeer op gelijk niveau van overleg te komen. Draag zorg bij uitbesteding via risicodragend bouwmanagement voor afdoende toezicht vanuit opdrachtgever op de uitvoering tijdens de bouw. Creëer draagvlak bij omwonenden, investeer in contacten met buurt en wijk. Goede afspraken over beheer- en exploitatie vooraf zijn noodzakelijk (is hier ook gelukt)
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------
http://s-hertogenbosch.cylex-bedrijvengids.nl